Hiperaktivite genel olarak alışılmadık veya anormal derecede aktif olma durumudur ve beyin ile davranışları etkiler. DEHB çoğunlukla aileler tarafından erken yaşlarda fark edilebilir. Hatta çocuk okula başladığı zaman oldukça belirgin bir şekilde kendini gösterir. Okula başlama yaşı olan 6 yaş ile bunu takip eden yıllarda DEHB teşhis için önemli bir süreçtir. Bu yaşlardan teşhis edilen bozuklukluğun yetişkinlikle beraber yavaş yavaş ortadan kalkması beklenir. Ancak bu durum her zaman böyle olmayabilir ve DEHB yetişkinlerde de sorun teşkil edebilir. DEHB teşhisi konulan insanlarda uyku ve anksiyete bozukluğu görülme olasılığı da vardır. Ancak bu bütün vakalarda görülmez. Ülkemizde yapılan araştırmalar her 20 çocuktan birinde DEHB görüldüğünü kanıtlamıştır. DEHB sorunu yaşayan insanlar, dürtüsel davranışlarını kontrol etmekte zorlanırlar. Davranışlarının sonucunun ne olduğunu düşünmeden hareket ederler. Bu durum çocuklarda düşük benlik algısı, sosyal ilişkilerinde sorunlar ve okulda başarısızlık sorunlarının ortaya çıkmasına neden olur.
DEHB henüz bebek anne karnındayken ortaya çıkar. Sinir sistemi ve beyin gelişimi üzerinde etkisi vardır. Tüm bunların yanında ruhsal sorunların da ortaya çıkmasına neden olan DEHB nörogelişimsel bir bozukluktur. DEHB genel olarak erken çocuklukta ortaya çıkar. Bunun ortaya çıkmasının başlıca nedeni dikkat zayıflığı ve gereğinden fazla hareketliliktir. Tabii ki bu durum 5 yaş altındaki bütün hareketli ve dikkatsiz çocuklar DEHB sorunu yaşıyor anlamına gelmez. Bu aşırı hareketlilik ve dikkatsizliğin sorun olup olmadığının anlaşılabilmesi için çocuğun yaşıtlarıyla kıyaslanması gerekir. Eğer yaşıtlarına göre bir aşırılık söz konusu ise ve bu durum çocuğun okul ve sosyal hayatını etkiliyorsa DEHB’den söz edilebilir.
Bu çocukların öğretmenleri ve ebeveynleri tarafından kontrol edilmesi zordur. Hiperaktivite bozukluğu olan insanlarda saldırganlık; alkol ve madde bağımlılığı görülme olasılığı normal bireylere göre daha yüksektir. DEHB çoğu zaman altta yatan zihinsel veya fiziksel bir sağlık durumunun belirtisi olarak ortaya çıkar. Hastalığın altında yatan birçok neden olmasına rağmen genetik aktarımın bu hastalıktaki etkisi %75 civarındadır. Yani ailesinde DEHB görülen çocukların çok büyük bir kısmında bunun görülme olasılığı vardır.
Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) Belirtileri Nelerdir?
DEHB’nin birden fazla belirtisi olsa da her bireyde aynı belirtileri göstermez. Bireyin yaşına, bulunduğu ortama ve hastanın isteklerine göre belirtiler çeşitlilik gösterebilir. Bazı çocuklarda DEHB yalnızca aşırı hareketlilik olarak kendini gösterirken, bazılarında yalnızca dikkat dağınıklığı olarak kendini gösterebilir. Fazla hareketli olan çocuklar diğerlerine göre oldukça konuşkandırlar. Çok uzun süre sabit durmak istemediklerinden gözlemlenebilecek kadar huzursuz olabilirler. Kendilerine sürekli uğraşacak bir aktivite bulup, sürekli o aktivite ile meşgul olabilirler. Dikkat problemi olan çocuklarda unutkanlık oldukça fazladır. Bir iş üzerindeyken dikkatleri başka bir duruma oldukça kolay kayabilir. Genel olarak karşısındaki insanın konuştuklarını dinlemiyormuş gibi görünürler. Diğer insanlarla işbirliği yapmakta güçlük çekerler ve dağınık olma ihtimalleri yüksektir.
DEHB bozukluğu olan çocuklar bir işi tamamlamakta oldukça fazla güçlük çekerler. Çoğunlukla bu işi tamamlayamadan başka bir işe geçerler. Yeni bir işe başlamaları da çok uzun süreler alabilir. Bu nedenle çevresindeki insanlar tarafından maymun iştahlı olarak tanımlanabilirler. Tüm bunların yanında dürtüsel olarak hareket eden çocuklarda düşünmeden hareket etme davranışı görülür. Bu durumun sonucu olarak kurallara uymama davranışı ortaya çıkabilir. Konuşan bir kişinin sözünü kesme ve oyunlarda sırasını bekleyememe gibi davranışlar görülebilir.
Bütün bu belirtilerin yanı sıra öğrenme güçlüğü de kendini gösterebilir. Çocuğun depresyon belirtileri göstermesi ve kaygılı bir ruh haline bürünmesi de olasıdır.
Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) Nedenleri Nelerdir?
DEHB’nin yapılan tüm araştırmalara rağmen kesin nedeni bulunabilmiş değildir. Ancak birçok etkenin bir araya gelerek bu sorunun ortaya çıktığı düşünülmektedir. Genetik olarak bakıldığında, ailesinde DEHB olan bireylerin %75’lik bir kısmında aynı bozukluğun görüldüğü tespit edilmiştir. Bu yüksek olasılığa rağmen yalnızca anneden veya yalnızca babadan gelen genlerle DEHB’nin ortaya çıktığı söylenemez. Buradan şu sonuç çıkmaktadır. Hangi gen kombinasyonuna bağlı olarak DEHB’nin ortaya çıktığı henüz tespit edilememiştir. Ayrıca bu bozukluğa sahip olan bireylerin beyin yapısında da birçok araştırma yapılmıştır. Yapılan araştırmalar sonucunda bazı farklılıklar tespit edilse de kesin bir kanıya ulaşmak mümkün olmamıştır. Araştırmalarda ortaya çıkan veriler DEHB olan bireylerin beyninin bazı bölümlerinin daha büyük veya küçük olduğunu ortaya çıkarmıştır.
Bununla birlikte beynin çalışmasını sağlayan bazı kimyasalların çalışma yoğunluğunun DEGB olan bireylerde daha farklı olduğu tespit edilmiştir. Bu araştırmaların yanında bazı risk grupları da vardır. Erken doğumların sonucu olarak ortaya çıkabileceği düşünülmektedir. Ayrıca epilepsi hastalığı olan çocuklarda da DEHB görülme olasılığı diğer bireylere göre daha yüksektir. Doğum sırasında veya yaşamın herhangi bir süresinde meydana gelen beyin hasarları da hiperaktivite bozukluğuna yol açabilmektedir.
Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) Tanısı Nasıl Konulur?
Çocuğun günlük yaşamında veya okul hayatında herhangi bir soruna sebebiyet vermediği sürece DEHB için bir muayene yapılması gerekmeyebilir. Zaten DEHB için tanı koyulacak basit veya anlamlı bir test mevcut değildir. Kesin bir tanı koyulması için genelde çocuk psikiyatri uzmanına başvurulur. Psikiyatri uzmanının uygulayacağı bir takım ayrıntılı testlerden sonra tanı koyulması mümkün olabilmektedir. Rahatsızlık duyulan davranışların olası nedenlerinin incelenmesi için tıbbi muayenede bulunulabilir. Ailenin geçmişinden ve bireyin okul hayatından edinilen bilgilerden yola çıkılarak teşhiste yardımcı bilgiler edinilebilir. Çocuk ile yakın olan ve çocuğun çevresinde olan öğretmen, bakıcı, antrenör, yakın arkadaşları vs. kişilerden bilgi alınabilir. Bütün bu bilgiler ayrı ayrı elde edilse de bazen tek başına bir anlam ifade etmeyebilir.
Böyle durumlarda edinilen bütün bilgilerin uzman tarafından etraflıca değerlendirilmesi gerekir. Ancak tüm bu bilgilerin bütünlüğü, yapılacak değerlendirmeler sonucunda teşhise elverişli olabilir. Çünkü henüz dil gelişimini tamamlayamamış bireylerde de DEHB benzeri sorunlar ortaya çıkabilmektedir. Bu da hastalığın tanısının koyulmasında zorluk çıkartır. DEHB derecelendirme ölçekleri kullanılarak kesin tanıya ulaşılmaya çalışılır ve tanısı konulan bireylerin hızlı bir şekilde tedavisine başlamak önemlidir.
Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) Tedavi Yöntemleri Nelerdir?
DEHB sorunu yaşayan bireylerin sorun yaşadıkları bütün ortamlarda tedavisine yardımcı olmak gerekir. Çünkü bu bireylerin her ortamda farklı bir zorlukla karşılaşmaları olasıdır. Çocuğun tedavisi için öncelikli olarak ailenin oldukça özenli ve dikkatli olması gerekir. Bunun yanında okulda öğretmeni de gerekli özeni göstermelidir. Çocuğun durumunun farkında olarak bilinçlenmesi sağlanmalıdır.
Diğer davranışlarda olduğu gibi DEHB tedavisinde de pekiştireç kullanmak önemli rol oynar. Çocuğun, hiperaktivite bozukluğunun düzeltilmesi amacıyla yapacağı bütün olumlu davranışlar ödüllendirilmelidir. Böylece olumsuz davranışların azalması sağlanabilir. Dikkat bozukluğundan dolayı eğitim hayatı etkilenen çocuğun eğitimsel olarak desteklenmesi gerekir. Çocuğun kendisine güveninin artması için başarılı olduğu konular eğitiminde öncelikli olarak seçilebilir. Böylece çocuk güdülenerek eğitimine devam eder ve basitten zora doğru bir yol izlenebilir. Uzman tarafından verilecek olan ilaçlar da tedavi için oldukça önemlidir.
Bu ilaçlar DEHB sorunu olan çocuğun dikkatini toplamasına yardımcı olur ve hareketliliğin azalmasını sağlar. Çocuğun ilaçlar sayesinde konsantrasyonunun artması eğitim hayatının düzelmesine ve çocuğun başarı hazzının artmasına yardımcı olur. Böylece çocuk bu davranışları tekrarlamak için çaba harcar. Aileler, öğretmen ve uzmanların bir arada tedavi sürecini yöneterek çocuğun bu dönemi başarılı bir şekilde atlatmasına yardımcı olmalıdır.
